Leksykon, który oddajemy w Państwa, ręce jest zbiorem haseł zbudowanych na bazie subiektywnych wspomnień i odczuć związanych z Nową Hutą. Wszystkie wyrażenia zostały zgłoszone do tegorocznego projektu przez osoby, które zechciały opowiedzieć o swojej perspektywie patrzenia na Hutę. Byli to zarówno mieszkańcy, jak i osoby jedynie odwiedzające tę część Krakowa. Zgromadzone nazwy, wyrażenia i słowa nie mają więc charakteru obiektywnego oraz w żadnym razie nie zostały opracowane naukowo, pomimo, że w projekcie przeprowadzono kilkufazowe badania. Jednak prawdziwą wartość naszego działania stanowi docieranie do najbardziej osobistych obrazów Nowej Huty i obserwowanie zmian nastawienia respondentów w stosunku do tej części Krakowa, które mogliśmy obserwować podczas wywiadów, spotkań i czytania odpowiedzi w ankietach badawczych.
Dlatego tegoroczny leksykon to już druga porcja leksemów będących ubranymi w słowa wrażeniami i emocjami, jakie w uczestnikach budziła lub budzi Nowa Huta. Ich zebranie i opracowanie było możliwe dzięki dofinansowaniu projektu „Nowohucki alfabet – perspektywy” przez Narodowe Centrum Kultury w programie „Ojczysty – dodaj do ulubionych 2021”.
W bieżącym roku działania Ośrodka Kultury Kraków-Nowa Huta wsparły partnerskie instytucje i organizacje: Centrum Kultury Podgórza, Krakowskie Forum Kultury, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie oraz Fundacja Grupa MIGAWKI i Stowarzyszenie Przyjaciół Nowej Huty.
Projekt stanowił kontynuację międzypokoleniowych działań mających na celu określenie wyrażeń definiujących Nową Hutę i nowohucian. Niniejszy leksykon jest więc swoistym uzupełnieniem publikacji ubiegłorocznej, skupionej dookoła młodzieżowych nowohuckich wyrażeń. Dopełnia obraz o perspektywę patrzenia na tę część Krakowa przez mieszkańców Huty w różnym wieku oraz przez osoby z innych dzielnic i z podkrakowskich miejscowości.
Naszym celem było nie tylko zebranie haseł, ale również stworzenie kalendarium zmiany postrzegania nowohuckich dzielnic i nowohucian przez „resztę świata” – od okresu utożsamiania Nowej Huty z etosem socjalistycznej pracy, aż po dzisiejszy obraz nowohuckiego parku kulturowego jako jednego z najspokojniejszych i najlepszych do mieszkania miejsc w Krakowie.
Badaniami językowymi i dotyczącymi skojarzeń związanych z Nową Hutą zostali objęci mieszkańcy krakowskiego Podgórza i Śródmieścia oraz podkrakowskich gmin graniczących z Nową Hutą. Do dalszej współpracy podczas zbierania haseł zaprosiliśmy oczywiście również nowohucian – tym razem zachęcając ich do ubrania w słowa swoich wspomnień i odczuć względem małej ojczyzny bez względu na okres życia, z jakiego pochodziły. Nowohucianie odnaleźli się również w roli gospodarzy projektu i przewodników podczas wydarzenia finałowego – spaceru szlakiem haseł z obu edycji leksykonu z elementami gry terenowej na trasie.
Celem działań było stworzenie korpusu leksykalnego – zbioru słów i wyrażeń związanych z miejscami, wydarzeniami i zjawiskami, które kiedyś były oraz dziś są identyfikowane z Nową Hutą. Hasła, opracowane przez międzypokoleniowe zespoły pod okiem specjalistów, zostały opracowane w formie pisanej, filmowej i nagrań audio. Powstała również kolorowa mapa z naniesionymi lokalizacjami wyrażeń, zachęcająca do spacerów szlakiem haseł zebranych podczas obu edycji projektu.
Założeniem projektu była dostępność również dla osób g/Głuchych i słabowidzących oraz niewidomych. To właśnie dla nich powstały nagrania audio i filmy w PJM, zaś w trakcie spotkań postawiliśmy w stan gotowości koordynatorów dostępności i tłumaczy.
Pierwszym etapem projektu była faza badawcza, która z powodu pandemii koronawirusa musiała odbywać się głównie za pośrednictwem Internetu. W jej trakcie uczestnicy mieli możliwość zgłoszenia dowolnej ilości powiedzeń, nad którymi następnie pracował zespół badawczy. Zadaniem badaczy był wybór najciekawszych oraz najczęściej powtarzających się wyrażeń oraz uzupełnienie ich w sposób umożliwiający zrozumienie kontekstu stosowania wyrażenia. Łącznie zgłoszono ponad 70 haseł, jednak niektóre z nich okazały się niespecyficzne dla Nowej Huty lub miały nazbyt ograniczony zasięg stosowania. Niektóre wyrażenia, połączone z sobą, utworzyły szersze hasła ukazujące większe zjawiska związane z obszarem całej dzielnicy.
Uczestnicy projektu wzięli też udział w ankiecie dotyczącej ich skojarzeń i wrażeń związanych z Hutą, a przede wszystkim zmian zachodzących w ich postrzeganiu nowohuckich dzielnic na przestrzeni siedmiu dekad istnienia tej części Krakowa. Na podstawie udzielonych odpowiedzi, jak też dzięki wywiadom i wielogodzinnym rozmowom z uczestnikami projektu, stworzyliśmy kalendarium zamieszczone na podstronie „Mapy i kalendarium”.
Zachęcamy Państwa do lektury leksykonu, którego hasła gwarantują zarówno uśmiech, jak i chwilę zadumy. Zapraszamy do porównania perspektyw patrzenia na Hutę przez jej mieszkańców i osoby ją odwiedzające oraz do refleksji nad tym, jak zmienił się Wasz osobisty punkt patrzenia na tę część Krakowa. Mamy nadzieję, że Ci z Państwa, którzy mieszkają w Hucie, znajdą w leksykonie wyrażenia i historie, których dotąd nie znali, zaś Ci, którzy nie znają Huty zanadto – wystarczającą zachętę, by to zmienić.
W imieniu organizatorów, zespołu projektowego oraz zaangażowanych uczestników działań zapraszamy Państwa do leksykalnej podróży po nowohuckim krajobrazie kulturowym oraz do własnego odkrywania Nowej Huty w każdy możliwy sposób!